یکشنبه، 09 مهر 1402
فرسایش خاک

فرسایش خاک

تغییرات فیزیکی و فرآیند تدریجی جا به جا شدن لایه های فوقانی خاک با دخالت عوامل مختلف مانند باد، حرکت توده ای و آب که به مرور زمان موجب از بین رفتن خاک می شود را فرسایش خاک می گویند. استفاده ناپایدار از زمین در نهایت به فرسایش خاک منجر می شود. همچنین عواملی مانند استخراج معدن، آتش سوزی یا مصارف بیش از حد کشاورزی فشرده نتیجه ای جز فرسایش خاک نخواهد داشت. در وقع می توان فرسایش خاک را اینگونه تعریف کرد: از بین رفتن حاصلخیز ترین لایه بالایی خاک. هزاران سال طول می‌کشد تا یک سانتی‌متر خاک تشکیل شود و اگر خاک حاصل‌خیزمان را از دست بدهیم، امنیت غذایی کشور به مخاطره خواهد افتاد.

تاثیر فراگیر فرسایش خاک

فرسایش خاک باعث کاهش حاصلخیزی خاک می شود و این امر، تاثیر منفی بر کیفیت محصولات می گذارد. تاثیرات فرسایش خاک فقط به نابود شدن زمین های حاصلخیز ختم نمی شود؛ افزایش آلودگی و رسوب در نهر ها و رودخانه ها، مسدود شدن آبراه ها، کاهش ماهی و گونه های آبزی و افزایش احتمال وقوع سیل از دیگر اثرات فرساش خاک است.

علل وقوع فرسایش خاک

زمانی که خاک در معرض بادهای شدید، آب جاری و باران های سنگین و فعالیت های انسانی مخصوصا کشاورزی قرار بگیرد، در برابر فرسایش آسیب پذیر می شود. فرسایش خاک شامل سه مرحله جداشدن حاک، جرکت خاک و رسوب خاک می باشد. خاک های سطحی که سرشار از مواد آلی هستند و حاصلخیزی بالایی دارند در اثر فرسایش به جای دیگر منتقل می شوند. برخی از علل اصلی فرسایش خاک عبارتند از:

  • کمبود پوشش گیاهی
  • چرای بیش از حد دام
  • شیب زمین و توپوگرافی
  • بارندگی و جاری شدن آب باران
  • فرسایش بر اثر کشاورزی و باد
  • فعالیت های انسانی

چگونه از فرسایش خاک جلوگیری کنیم؟

همان طور که در بالا اشاره شد فرسایش خاک باعث می شود تا خاک مواد مغذی خود را از دست بدهد. با ادامه پیدا کردن فرآیند فرسایش، خاک ها باعث مسدود شدن رودخانه ها می شوند و منطقه به بیابان تبدیل می شود. فرسایش خاک هم نتیجه اتفاقات طبیعی و هم نتیجه فعالیت های انسانی است. برای جلوگیری از فرسایش خاک می توانید از روش های زیر استفاده کنید:

  • کم تر شخم زدن زمین
  • کنترل رواناب در سراشیبی با خندق زدن
  • کاشت چمن و درختچه
  • جلوگیری از فشرده شدن خاک
  • جلوگیری از چرای بیش از حد دام ها
  • کاهش آبیاری زمین

انواع فرسایش خاک

  • فرسایش شیاری یا آبراهه ای: در فرسایش شیاری بیشتر مناطق کم گیاه، مزارع و زمین های لخت مورد حمله قرار می گیرند.
  • فرسایش خندقی یا نهری: این نوع از فرسایش در مناطقی که تغییرات دمایی در فصل های مختلف سال در آن زیاد است و همچنین مناطقی با آب و هوای خشک بیشتر دیده می شود.
  • فرسایش سطحی یا سفره ای: این نوع از فرسایش بیشتر در مناطق کویری و جلگه ای دیده می شود.
  • فرسایش چاله ای: فرسایش چاله ای بیشتر در دشت ها دیده می شود.
  • فرسایش سیلابی: فرسایش سیلابی بیشتر در کوهستان ها و جلگه ها دیده می شود.